انتظارات معقول
احمد نفیسی
الف ـ هر ایرانی واجد شرایط ،رای دارد و هر رای اثری و نظامهای سیاسی علی رغم تفاوتهای ظاهری، ناگریز از پذیرش واقعیات اجتماعی، حقایق جهانی و مطالبات سیاسی اند. پیدایش تقاضا برای توزیع قدرت سیاسی و طرح مطالبات جدید نیازمند ایجاد ظرفیتهای بیشتری در ساختار نظام است که با نوسازی می تواند محقق شود.
این ظرفیت سازی سیاسی در خلاء ممکن نیست پذیرش و احترام به حقوق مردم همراه با مدارا و به رسمیت شناختن اختلافات و دیدگاههای متفاوت از جمله پیش زمینه های آن است و گسترش مشارکت و رقابت در حوزه سیاسی بر اساس شیوه های دموکراتیک منجر به استقرار نظام مردم سالار و توسعه سیاسی است.
در فصل سوم از قانون اساسی جمهوری اسلامی ماده نوزدهم آمده است: مردم ایران از هر قوم و قبیله که باشند از حقوق مساوی برخوردارند و رنگ، نژاد، زبان و مانند اینها سبب امتیاز نخواهند بود.
ب ـ یکی از عواملی که به تثبیت نظام مردم سالار در کشور کمک می کند اینست که هر ایرانی خود را صاحب حق رای دانسته و رای خود را در وضعیت موجود موثر بداند اما ممکن است در مسیر اعمال این حق موانعی شکل بگیرد از جمله : 1- احساس عدم تاثیرگذاری رای در نظام سیاسی، عده ای می گویند رای دادن ما تاثیری در وضعیت ندارد هر کس بیاید همین است که هست این نگاه منفی پیامدهای مخربی به همراه دارد اگر وضعیت برخلاف اینکه فکر می شود هیچ تفاوتی نمی کند بدتر شود جای گلایه ای نمی ماند از طرفی این نگاه القای حاکمیت تقدیر و سرنوشت بر زندگی ما و سلب اختیار از خود است. این اندیشه هر گونه تلاش را بی اثر می بیند و در واقع انسانها را اسیر دست و پا بسته سرنوشت می پندارد که منجر به انفعال و بی تحرکی می شود.
2ـ سیاسی شدن نهادهای مستقل و داور در یک نظام سیاسی نیزمی تواند موجبات یاس و دلسردی در میان مردم را فراهم سازد در هر نظام سیاسی نهادهایی وجود دارد که طبق نظام حقوقی می بایست در رقابتهای سیاسی و مجادلات اجتماعی کاملاً بی طرف باشند هر گاه این نهادها به نفع بخشی از جناحهای سیاسی در یک کشور وارد معادلات سیاسی شوند مردم به تاثیر انتخابات و فرآیند رای گیری بی اعتماد می شوند.
3ـ شعاری شدن فضای سیاسی کشور و عدم پایبندی نامزدهای انتخاباتی به شعار، و غیرعملی شدن آنها نیز می تواند بر احساس منفی مردم نسبت به عدم تاثیر نظام انتخاباتی یک کشور بیافزاید، مردم وقتی ببینند هر نامزدی هر نوع شعار جذاب در زمان انتخابات سر می دهد ولی در عمل هیچ تفاوتی در زندگی روزمره آنها پیش نمی آید مرز جدی و شوخی در عالم سیاست به هم می ریزد و سیاست که علم مدیریت صحیح زندگی است در نظر مردم به شعبده بازی و دستگاه دروغپردازی و عدم صداقت تبدیل می شود و در فرهنگ عامه مردم سیاست هم وزن لاقیدی می شود از اینروست که می گویند سیاست پدر و مادر ندارد.پس ارائه برنامه ازسوی نامزدهاوحرکت مطالبه محورامری ضروری است
ج ـ یکی از راههای جلوگیری از دلسردی و انفعال ،داشتن نگاه واقع بینانه به مسائل کشور است در این میان اشکال عمده در تصورات و انتظارات غیرمعقول است مثلاً وقتی فرد رای دهنده با احساس ایجاد تغییرات عمده رای می دهد ولی همه خواسته های خود را عملی نمی بیند فکر می کند فریب خورده است و به این نکته که بخشی از خواسته های وی عملی شده است توجه نمی کند در مرحله بعد در انتخابات شرکت نمی کند و رای نمی دهد ولی متوجه می شود وضعیت نسبت به گذشته بدتر شده است حالا متوجه می شود که نمی بایست از اشخاص انتظار معجزه داشت کمااینکه حل مشکلات نیازمند زمان است پس باید به این نتیجه برسد که باید در هر انتخاباتی انتظارات نسبی داشته باشد کمااینکه امکان خطا و اشتباه را نیز برای انتخاب شوندگان قائل شود . ولی در هر انتخاباتی مسیر اصلی را تشخیص دهدو به نمایندگان و نامزدهای جریانی رای دهد که کشور را در مسیر نوسازی و بهبود تدریجی اوضاع به پیش می برند شاید این نحوه نگاه همانست که به آن انتظارات معقول گفته می شود.
پرونده ای فاقد اوراق
الف ـ به شهادت نظر سنجی ها، استقبال عمومی در میان اقشار جامعه و افکار سنجی ها که از نخبگان، دانشجویان و اهل فرهنگ و هنر و سیاست صورت گرفته بود، حضور خاتمی در صحنه انتخابات علاوه بر ایجاد شور و نشاط بخش زیادی از آراء خاموش را می توانست بر سر صندوقها حاضر کند، انصراف وی بازی برد اصلاح طلبان را در هاله ای از ابهام فرو برد اگر چه علت انصراف با جمله «یا من یا موسوی» تفسیر شد ولی می تواند دلایلی فراتر از آن داشته باشد. شاید ورود ایشان به میدان مبارزه تبلیغاتی به آن نحو می بایست با تصمیمی عاقلانه و شجاعانه از سوی ایشان از هزینه های سنگین پیش رو ممانعت به عمل می آمد.
پرونده سوال و جواب و تفسیر این واقعه با انحلال ستادهای خاتمی عملا بسته شده است و هواداران و دوستان وی باید به تصمیم او احترام گذاشته و فارغ از فضای عاطفی و احساسی به استدلال او گوش فرا دهند و اگر تغییر وضعیت موجود هدف همه فعالیت های طیف اصلاح طلب است پس باید با انگیزه بیشتری قدم در این راه گذاشته شود و یاس و ناامیدی را به کناری نهاد و حتی المقدور موانع راه را شناخت و در رفع و دفع آنها برنامه ریزی نمود، شاید راه کم هزینه تر تحقق هدف «تغییر» همین است که او با انصراف خود برگزیده است.
ب ـ بین دو مقوله (حداقل لازم) و (حداکثر ممکن) فاصله ای از ذهن گرائی تا عملگرایی است. هیچ فعالیت بشری نیست که تابع قانون تدریج و تدرج نباشد. تحمیل حداکثر مطالبات و درخواست عملی شدن آنها شاید در سالنهای شعبده بازی وکلبه جادوگران باشد ولی درعالم سیاست هیچ شعبده باز وجادوگری وجودندارد . و اگر کسی مدعی آنست به شارلاتان شبیه تر است تا سیاستمدار کاری که شروع انفجاری داشته باشد فرصت تبدیل به برنامه واقعگرا نخواهد یافت و به انفعال و یاس و سرخوردگی و انتجار منجر می شود.
پس باید پرونده اگر و شاید و حداکثر خواهی را تا فرصتی دیگر و زمان مناسب بست و از سر عقل به دنبال تحقق حداقل های لازم برای زندگی شایسته درخور انسان ایرانی بود. یکی از حداقل های لازم تحقق برگزاری انتخاباتی آزاد مطابق با قانون و معیارهای امروزی است و نتیجه گرفتن از این فرصت برای تغییر که مطلوب همه شده است. قطار تاریخ منتظر هیچ مسافری نخواهد ماند به جای چانه زنی بر سر سوار یا پیاده شدن از آن شایسته آنست که فکر هدایت و راهبری آن بود تا از ایستگاههای مد نظر ما عبور کند وگرنه تغییر جهت آن بر خلاف خواسته های اصلاح طلبانه حتمی است.
ج ـ در انتخابات آینده اصولگرایان با یک نامزد انتخاباتی وارد میدان خواهند شد و اینکه گفته می شود به دلیل انصراف خاتمی جناح مقابل با تعدد کاندیدا رو برو خواهد شد تحلیلی از سر عدم شناخت است. جناح راست نامزدی که از سبد آراء نامزد واحد آنان بکاهد نخواهد داشت و اگر فردی به میدان آورده شود برای کاستن از سبد آراء اصلاح طلبان و ایجاد شکاف بیشتر در این جناح است و رضایت و عدم رضایت اعضای این جناح از وضعیت فعلی مدیریت کشور نیز هیچ دخلی در حمایت از کاندیدای واحد آنان طوعا وکرها ندارد. استراتژی انتخاباتی آنان فعلا اینست (ولوبلغ مابلغ) شاید در نظر بعضی آنان پیروزی در انتخابات و حل مشکل رابطه با آمریکا در آینده نزدیک گره گشائی از مشکلات موجود کند لذا اگر مقتضی موجود است باید به فکر دفع موانع باشند یکی از این موانع وحدت اصلاح طلبان است و متاسفانه حضور دو نامزد از یک جناح که جنس آراء آنان به هم شبیه است و سبد آراء واحدی دارند غیر از اثرات منفی روانی و تبلیغی نتیجه ای جز شکست نخواهد داشت و هر چه زمان بیشتر بگذرد امکان تفاهم و ائتلاف کمتر خواهد شد و در نهایت اصلاح طلبان با پرونده ای فاقد اوراق خواهند ماند که باید به قطاری بیندیشند که در خاورمیانه بارها در ایستگاههایی توقف کرده است. اما روی تابلو ایستگاه چه نوشته شده است فرصتی برای خواندن آن نیست از طرفی شرایط سیاسی جامعه هر آن می تواند دچار تحول و تغییر شود اما فعلا که حکایت اینگونه است.
انتخابات دهم
22 خرداد زمان برگزاری دهمین انتخابات ریاست جمهوری تعیین شده است .
الف – بازار تحلیل ها و ارزیابی ها همراه با مناقشات سیاسی و چاشنی حدس و گمانه زنی ها روز بروز داغ تر و رسانه ائی تر می شوند جناح راست و محافظه کار حاکمیت که برقوه مجریه تسلط کامل دارد و مجلس شورا نیز در قبضه اکثریت آنان است ازهم اکنون خود را پیروزآن صحنه می بینند و طیف ریاست جمهوری که دست بالاتر را دارند سعی دارند تا به وسائل گوناگون رقبای درون جبهه ائی خود را نسبت به نتیجه از پیش فرض شده به تمکین وا دارند. رقابتهائی که به شکل تعارضات مجلس و دولت خود را نشان می دهد. وضعیت نامناسب اقتصادی از جمله تورم فزاینده و مشکلات ناشی از تعارضات در سطح بین المللی و اصطکاک هائی که بین صنف روحانیت و بعضی از مدیران اجرائی در حال شکل گیری است سرمایه های بالقوه تبلیغاتی رقبای رئیس جمهور در این کارزار است مشکلاتی که تا زمان برگزاری انتخابات نه تنها ازآنان کاسته نخواهد شد بلکه برحجم آن افزوده خواهد شد از طرفی تحصیل رضایت خاطر خواص جناح راست برای رئیس جمهور کار بسیار شاقی خواهد بود البته اگر درصدد چنین چیزی باشد اما جناح راست در نهایت بر سر کاندیدای واحد یعنی احمدی نژاد به توافق اکثریتی دست خواهند یافت,وتمامی اختلافات کنونی فقط درچارجوب درون گروهی وتقسیم قدرت قابل تحلیل است و شواهد این مسئله روز بروز آشکار تر می شوند.
ب – جناح اصلاح طلب که از دومین انتخابات شوراها به بعد کرسی های شوراها- مجلس و ریاست جمهوری را از کف رفته می بینند و تاکنون بدهی خود به مردم وهواداران در ارائه یک تحلیل جامع و مانع از علل شکست های اخیر خود را نپرداخته اند در تدارک حضور مجدد در انتخابات خرداد ماه سال آینده هستند اما چند مسئله درپیش روی خود می بینند:
ب 1 – اقناع هواداران و مردم برای حضور سرصندوق های رای و توجیه آنان نسبت به سودمندی انتخابات و غلبه برگرایش های تحریمی و ارائه تحلیل شفاف از شرائط کنونی کشور و ارائه راه حل های کارآمد برای مشکلاتی که در قلمروهای مختلف وجود دارد در واقع بیان تئوری و ارائه برنامه سیاسی و اقتصادی مبتنی بر آن و دفاع از تفکر برنامه ائی و آشکار ساختن عیوب روزمرگی سیاسی واقتصادی یکی از ضرورتهای سیاسی تبلیغی آنان است .
ب 2- از انتخابات هفتم مجلس تاکنون یکی از ایراداتی که بعضی ازسران و چهره های شاخص جناح اصلاح طلب بر تمامی انتخابات یاد شده وارد می کنند شبهه عدم سلامت آنان بوده است آیا انتخابات دهم در فضای متفاوتی از انتخابات گذشته برگزارخواهدشد؟ یعنی اصلاح طلبان می توانند وعده برگزاری یک انتخابات سالم را به مردم بدهند انتخاباتی که قراراست توسط جناح رقیب برگزار و نظارت شود؛ در واقع چگونه اصلاح طلبان می توانند شرایطی که در زایش آن مؤثر بوده اند را دگرگون سازند و مردم را به صحت انتخابات امیدوار سازند.
ب 3- از جمله مشکلات اصلاح طلبان نسبت آنان با هسته اصلی قدرت در حاکمیت جمهوری اسلامی است. همه شواهد در این چند سال اخیر حکایت از آن دارد که مجموعه اصلاح طلبان صرف نظر از مرزبندی هایی که در میان خود دارند درشعاع جذب هسته اصلی قدرت نیستند و گاهی با تسامح از آنان به عنوان خارجی ترین لایه حاکمیت یاد می شود اگر چه بخشی از جناح راست اصرار دارند تا آنان را با عنوان نفاق جدید یاد کنند و بر تبعات حقوقی این اصطلاح ساخته شده نیز پا قشاری دارند. لذا اصلاح طلبان نباید انتظار حمایت هائی شبیه آنچه امروز از ریاست جمهور می شود داشته باشند نه تنها حمایتی نخواهند دید بلکه هیچ غمض عینی نسبت به آنان نخواهد شد و آیا رئیس جمهور آینده اصلاح طلب علاوه بر سرمایه های علمی و تجربه اجرائی از قاطعیت لازم برای پاسداری از حقوق شهروندان ایرانی و پیشبرد اهداف خود و طیف اصلاح طلب برخوردار است یا مقام ریاست جمهوری را تا حد یک تدارکچی فرو کاسته می بیند.
ب4 – با توجه به تجربه نهمین انتخابات ریاست جمهوری که برنامه های اصلاحات به راحتی قربانی برنامه ریزی های پشت پرده ستاد جناح رقیب شد و امکان وقوع آن در شرائط امروزه اصلاح طلبان نیز بیشتر از گذشته است مگر آنکه آنان از مصداقیت بیت اول مرحوم سعدی به بیت دوم آن کوچ کرده اند که فرموده است :
دو پادشاه در یک اقلیم نگنجند و ده درویش در یک گلیم بخسبند
پس امکان عدم اجماع بر سر کاندیدای واحد در میان اصلاح طلبان بسیار زیاد است تا جائی که ممکن است اختلاف نظرها تا روز برگزاری انتخابات استمرار یابد و می توان حدس زد که نزاع سید و شیخ –اصلاح طلب پیشرو و سنتی و امثال این تا آخرین لحظات کشدار شود و هیچ نظام و راه حلی نتواند این گره فروبسته را بگشاید دخالت احزاب اصلاح طلب خصوصاً دو حزب مشارکت و سازمان مجاهدین انقلاب این مسئله را پیچیده تر خواهد ساخت. بهترآنست که شیخ و سید در همان نظام طلبگی که در آن پرورش یافته اند به راه حل برسند، خصوصاً به همان میزان که آقای کروبی با انگیزه تربرای حضور درصحنه هستند سید محمد خاتمی در فضائی از تردید و شک نه تنها نسبت به انتخابات آینده بلکه به اصل فعالیت سیاسی به سر می برند.ازطرفی پایگاههای آرائ آنها هم پوشانی نداشته حضور همزمان آنهابه معنای تخریب آرائ آنهانیست.
ب 5- تعدد احزاب اصلاح طلب یکی ازعوامل تقلیل توانائی ها و سردرگمی هواداران آنان است زمان باقی مانده تا انتخابات آینده فرصت مناسبی است که چند حزب اصلی منجمله مشارکت – سازمان مجاهدین انقلاب و طیفی از کارگزاران و احزاب و انجمن های همراه با آنان با تعریف یک ساز و کار اجماعی تمامی دفاتر خود در مرکز و استان ها را تعطیل کنند و تحت عنوان یک حزب جدید فعالیت کنند. این کار علاوه بر جنبه های تبلیغی به ساماندهی مسائل و حل بعضی از مشکلات کمک خواهد کرد ازطرفی حزب واحد می تواند با ایجاد فراکسیون های مختلف فعالیت حزبی را کم هزینه تر و آن راتسهیل سازد.
در پایان دو نکته را یادآور می شوم :
سالهاست که میدان سیاست محدود به روابط مادی شده است و معنی و روح از آن رخت بر بسته است. معیارهائی که سال ها و قرن ها مبنای عمل و رفتار مسلمانان بوده است و بر اساس آن زندگی می کرده و می کنند متاسفانه در تعارض تجدد و سنت مورد غفلت قرار گرفته است؛ عیب و خطا همنشین انسان است و منحصر به هیچ گروه و جناح و نژاد و یا مذهب خاصی نیست و رحمت و مهربانی و گذشت و عطوفت در فضای مذهبی اسلام از اهمیت خاصی برخوردار است، گرچه همه مسلمانان شاید در این مسائل مهم تابع تعالیم مذهبی خود نباشند ولی سیاست اسلامی نمی تواند بدون شفقت باشد.
همه تحلیل ها در محدوده تنگ توانائی ها و اراده انسان است که تحت سلطه اراده قاهر خداوند حکیم و مرید است وهیچ برگ درختی بی اذن او نخواهد افتاد هیچ امری تا اراده او نباشد حتمیت نمی یابد پس بدانیم پروردگار در کمینگاه زندگی منتظراست تا ....