1- دین چیست ؟
دین واژه ای عربی به مفهوم جزا و طاعت است در کتاب های لغت عربی مثل القاموس المحیط و صحاح و مجمع و مفردات به همین معنا آمده است . در سوره حمد آیه 4 آمده است « مالک یوم الدین » خداوند مالک روز جزا یعنی حساب و پاداش است .
در آیه 22 سوره یونس آمده است« دعوالله مخلصین له الدین » در این آیه دین به معنی طاعت و بندگی است یعنی خداوند را با اخلاص می خوانند و عبادت می کنند .
دین به مفهوم عام بندگی و اطاعت است که نتیجه آن جزاء و پاداش است ولی شریعت و شرع به معنی راه آشکار و واضح است و اصل آن به معنی ظهور می باشد .
شریعت راه قانون و مرامی است که هدف و غایت آن تحقق عبادت است .
شریعت انبیاء درفضای زمان و مکان و محیط جغرافیایی و تاریخی بعثت هر پیامبر است که بستر اطاعت و بندگی انسان های مومن را فراهم می کند .
در آیه 13 سوره شوری آمده است : « و شرع لکم من الدین ما وصی به نوحا و الذی اوحینا الیک و ما وصینا به ابراهیم و موسی و عیسی ان اقیموا الدین و لا تتفرقوا فیه » یعنی برای شما از دین آنچه به نوح توصیه کرده آشکار و روشن کرده است و آنچه را که به تو ( پیامبر اسلام ) وحی کرده ایم و آنچه را که به ابراهیم و موسی و عیسی وصیت کرده ایم دین را به پا دارید و در آن فرقه فرقه نشوید .
پس دین نمی تواند چندتا باشد تنها یک دین است و آن دین ، بندگی و اطاعت است . در آیه 19 سوره آل عمران آمده است « ان الدین عندالله الاسلام » یعنی دین نزد خدا اسلام است .
در آیه 85 سوره آل عمران آمده است :
« و من یبتغ غیر الاسلام دنیا فلن یقبل منه » هر کس غیر از اسلام دینی بجوید از او پذیرفته نشود . اسلام چه دینی است ؟ در آیه 3 سوره زمر آمده است : « الا لله الدین الخالص » آگاه باشید اطاعت محض برای خداست .
پس اسلام دینِ اطاعتِ محض و تسلیم در برابر خداوند است .
مفهوم دین اعم و گسترده تر از شریعت است . شریعت بخش های فقهی ، احکام و اخلاقی است که با معیار بندگی محض خدا سنجیده می شود . در آیه 13 سوره شوری از پنج پیامبر اولوالعزم نام برده می شود که صاحب شریعت هستند ولی همه این شریعت ها که ممکن است با هم متفاوت باشند برای اقامه دین یعنی بندگی محض خداست .
اگر به تعداد انسان ها راه رسیدن به خدا وجود دارد مطمئن ترین ، واضح ترین وروشن ترین این راه ها و شریعتها راه های پیشنهادی انبیاء است . البته برای واژه دین معانی دیگری نیز هست که در قرآن آمده است ولی آنچه به مبحث ما مرتبط است مفهوم دین و شریعت به همین معنایی است که گفته شد .
اگر شریعت های انبیاء راه های آشکار و روشن آنان برای اطاعت و بندگی است آیامی توان از اجتهاد درشریعت هاو جایگزین شدن بعضی بدیلها سخن به میان آورد که متضمن بندگی محض خدا باشد ؟ راه انبیاء مشتمل بر اصول و قواعد ثابت و متغیر است که شامل اهداف فردی و اجتماعی است ومی توانند در محدوده جغرافیا مورد اجتهاد و نوآوری قرار گیرند تفاوت های مکاتب فقهی ، کلامی ، تفسیری در اسلام عرضه را متنوع کرده است . حکایت موسی و شبان درمثنوی نمونه ای از این تفاوت شریعت ها به معنای راهست .ومسامحتا شریعت و راه یک شبان در برابر شریعت و راه یک نبی و پیامبر قرارمی گیرد.و به تعبیر دیگر شریعت شبانی و شریعت نبوی که با هم متفاوت بودندرودرروقرارمی گیرند ولی عبادت و بندگی خدا در هر دوی آنها بود .
ایراد شریعت بة اصطلاح شبانی و نمونه های مشابه آن اینست که کاربرد آن فردی و بسیار شخصی است و تا جائیکه شک فلسفی و نزاع کلامی آن را به چالش نکشیده است سودمند است ومی توان گفت شریعت ها می تواند متنوع و رنگین کمانی باشد ولی دین یک رنگ است . اگر تامل کنیم جنگ هفتاد و سه ملت را همه باید به همزیستی مسالمت آمیز تبدیل کنیم و برای رسیدن به آن به فرهنگ و تربیت و اکرام وسعه صدرنیازمندیم .