ب -نظام آموزشی - نظام آموزشی شامل تمامی مراحل آموزش رسمی از دبستان تا دانشگاه است. وظیفه آن آموزش شهروندان کشور است تا یک اجتماع ملی را تشکیل دهند. زمانی لنین گفته بود: تمامی هدف آموزش و پرورش و تعلیم و تربیت جوانان امروز باید متخلق کردن آنان به اخلاق کمونیسم باشد. و نسلی که امروز پانزده ساله هستند شاهد جامعه کمونیستی خواهند بود. و باید این نسل تمامی هدف زندگیش ساختن جامعه کمونیستی باشد. در شوروی سابق تمامی کتابهای درسی و آموزشی رسمی از کودکستان تا دانشگاه از همین خط مشی تبعیت می کرد. در بعضی از کشورهای غربی الگو، گسترش «آموزش مدنی» و ساختن شهروندان با هویت ملی واحد است. اما نظام آموزشی لزوما همیشه در جهت خواست نظام سیاسی ایفای نقش نمی کند. مهمترین عناصر آموزش اساتید و معلمان می بایست با این پروژه همراهی کنند. همچنین بین وفاداری خانواده ها به نظام سیاسی و اهداف نظام آموزشی هماهنگی باشد وگرنه مانند نمونه شوروی سابق و کشورهای کمونیستی همه تلاشها مانند آب در هاون کوبیدن می شود. ج ـ گروه همسالان و دوستان و گروه های کار -از عواملی که در کنار خانواده و نظام آموزشی بر جامعه پذیری سیاسی اشخاص تاثیر فراوان دارد گروه های همتا یا همسالان هستند که بر نگرشها و رفتار سیاسی اعضای خود تاثیر عظیمی دارند و حجم اطلاعاتی که از این طریق بین افراد تبادل می شود گاهی بیشتر از منابع رسمی است. در جوامعی که در آن شکاف نسلی است، این گروه های همسالان هستند که به صورت تشکلهای غیر رسمی و یا زیر زمینی بیشترین تاثیر سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی بر جای می گذارند. گروه های کار نیز با توجه به مسئله گزینش در نهادهای دولتی یکی دیگر از عوامل تاثیر گذار در جامعه پذیری سیاسی افراد است. دـ رسانه های گروهی - پیشرفت تکنولوژیک و رشد تکنیکهای بکارگرفته شده، رسانه های گروهی را به یکی از مهمترین عوامل تاثیر گذار در فرایند جامعه پذیری سیاسی تبدیل نموده است میلیاردها نفر در جهان مخاطب رادیو، تلویزیون، ماهواره ها، روزنامه ها، اینترنت و... هستند. تعداد ساعات صرف شده قابل توجه است همه اینها در شکل دادن به افکار عمومی بسیار موثر هستند. در بعضی از کشورهای اسلامی مسجد و ماهواره با هم جمع شده است. مسجد و منبر نماد میراث فرهنگی اسلامی است و ماهواره نماد مدرنیته و تمدن امروزی است بسیاری به جای تضاد بین این دو، آنها را به صورت خلاقانه با هم ترکیب کرده اند. هـ احزاب و جنبش های سیاسی و اجتماعی عضویت در احزاب سیاسی و مرتبط شدن با نخبگان سیاسی و درگیر شدن با فعالیتهای تبلیغی و سیاسی می تواند در جامعه پذیری سیاسی اشخاص نقش مهمی ایفا کند راجع به نقش احزاب و سازمانهای غیر دولتی در فرایند سیاسی در ایران مطالعات میدانی صورت نگرفته است. ه ـ گروه های مذهبی - در بسیاری از کشورها دین از سیاست جداست و به اصطلاح سکولاریسم حاکم است. در جوامع خاورمیانه ای دین یکی از عوامل دینامیک جامعه است .مساجد، منابر، گروه های مذهبی انجمن های مذهبی و خیریه، ائمه جماعات و جمعه، وعاظ و... نهاد مذهب را به عنوان یکی از تاثیرگذارترین عوامل جامعه پذیری سیاسی تبدیل کرده است تا جاییکه یکی از پایه های اساسی تحولات در خاورمیانه بوده است. عوامل دیگری مانند وقایع و رویدادهای سیاسی، تاریخ و هویت تاریخی، موقعیت ژئوپلتیک نیز می تواند در جامعه پذیری سیاسی اشخاص نقش ایفا کند.
انسانها به تدریج ,هنجارها و نگرشها و رفتارهای قابل قبول برای نظام سیاسی که در آن زندگی می کنند را فرا می گیرند . و ادراکشان از سیاست و واکنش هایشان نسبت به پدیده های سیاسی تعیین می شود . بدین وسیله افراد وارد فرهنگ سیاسی می شوند و به اهداف سیاسی شکل می دهند . این پدیده را جامعه پذیری سیاسی می نامند که می تواند به عنوان جانشینی مناسب ابزار حفظ روابط قدرت حاکم به کار گرفته شود .
چند عامل در فرایند جامعه پذیری سیاسی موثرند که عبارتند از :
الف-خانواده: زمانی که شخصیت کودک مانند لوح سفیدی است از خانواده متاثر می شود. مزیت این دوره آن است که کودک در ارتباط با عوامل دیگر نیست . بنابراین آموزش غیر رسمی سیاسی متاثر از شیوه زندگی والدین و ارزشها و هنجارهای مورد قبول آنان در روحیه فرزندان نقش اساسی دارند . مفاهیمی مثل اقتدار ،سلطه،فرمانروائی، احساس وفاداری،مشارکت و امثال آن را می آموزد.با روشهای مختلف مانند استبدادی در شیوه های پدر سالارانه یا دمکراتیک در خانواده آشنا می شود . جمله زیبایی از امام علی (ع) است که می فرمایند :فرزندان خودرا مطابق با زمان و شرایط تربیت کنید . تربیت نظام فئودالیته متناسب با شرایط کنونی نیست .بخش مهمی از جامعه پذیری سیاسی در خانواده از طریق همانند سازی صورت می گیرد .کودکان با والدین خود احساس همنوایی و همراهی می کنند و آنها را بعنوان الگوی خود می پذیرند . در اثر این پروسه در افراد و اشخاص گرایشها و وفاداریهای بنیادی شکل می گیرد. اگر والدین احساس وفاداری نسبت به نظام سیاسی داشته باشند فرزندان نیز این آمادگی را برای وفاداری پیدا میکنند.عکس این قضییه یعنی بی اعتمادی و احساس بیگانگی نیز می تواند صادق باشد .در این میان قدرت پدر بیشترین تاثیر را دارد . البته در مورد تاثیر خانواده و والدین بر جهت گیریهای سیاسی فرزندان نباید بزرگنمائی شود .میزان واقعی این تاثیر در جوانع و فرهنگها و نظام های سیاسی متفاوت است.همچنانکه در خانواده ها متناسب با جمعیت خانواده ،وضعیت معشیت ،میزان سواد و سن افراد و نوع شغل و امثال آن می تواند تغییر کند . در مورد تاثیرخانواده های ایرانی بر جامعه پذیری فرزندان تحقیقات جامعی صورت نگرفته است .
تاثیر انواع خانوده ها(تک سرپرست،نابسامان ،متعادل،حمایتی،دوستانه،رابطه ای-موازی و ...)یا اقشار مختلف (خانواده های شهدا-جانبازان-رزمندگان-ایثارگران-کارمندان دولت –بخش غیر دولتی –روستائی و شهری-روحانیون –مرفه-غیرمرفه و...)تا کنون بررسی علمی صورت نگرفته است . عوامل دیگر در مطالب بعدی بررسی می شود.
کلام در همه مظاهر آن مخفی، علنی، شفاهی و مکتوب سلاحی است که فکر و ذهن انسان را نشانه می گیرد. در صورتیکه بتواند بر احساسات غلبه کند قادر خواهد بود تا اعماق جان انسان نفوذ کند و آدمی را به اسارت خود درآورد. تبلیغات که با ابزارهای متفاوت برای گروه ها و مخاطبهای مختلف صورت می گیرد یا شایعاتی که در جامعه پراکنده می شود اساس و شالوده عملیات تخریب مادی و معنوی است که در واقع پایه های اساسی «جنگ روانی» است. دامن زدن به «تبلیغات ناامنی» در جامعه، آحاد جامعه را در معرض هجوم دائمی فشارهایی قرار خواهد داد که قدرت تصمیم گیری معقولانه و بخردانه را از آنها سلب می کند.
تحلیل صحیح امنیت یا ناامنی مبتنی بر رهیافتی جامعه شناسانه ، روانشناختی، فرهنگی، سیاسی و مدیریتی است. تجربه نشان می دهد که توسعه فقر از عوامل اساسی ناامنی و گسترش آن در جامعه است .
همچنین شکاف مدیران و مردم و فعال شدن شکافهای قومی، مذهبی نیز می تواند بر احساس فراگیری نا امنی بیفزاید در چنین شرایطی پخش خبر یک قتل یا آدم ربایی حتی خبر اهمال و بی مبالاتی سیستم درمان که منجر به مرگ بیمار میشود و امثال آن تمامی آنچه در حوزه مدیریت بحران انجام می شود پنبه می کند. جامعه به یک حالت انتظار شدید برای شنیدن می رسد در چنین وضعیتی اگر بلندگوهای دستگاه های ارتباط جمعی واقعیات را صحیح منتقل نکنند خیال میدان وسیعی خواهد گرفت و شایعات ساخته می شود، مردم برای فهمیدن به منابعی مراجعه می کنند که در انگیزه و صداقت آنان تردید هست، نتیجه چه خواهد بود؟ دلهره، اضطراب و ترس که موجبات بی اعتمادی عمومی را فراهم خواهد کرد.
نقش مدیریت در اداره بحران تا چه اندازه است؟ همه دوست دارند ساده ترین جواب برای مشکلترین سوالات را بشنوند هر چه سریعتر مقصر را در میان دستگاههای اجرائی یا انتظامی پیدا کنند تا صورت مسئله پاک شود. آیا مسئولین کم کاری می کنند؟ یا اصولا ریشه های نا امنی فراتر از آنست که فقط در حوزه های اجرائی قابلیت حل آن ایجاد شود. مطمئنا ابتکارات مدیران مربوطه با بهره گیری از ابزارها و تکنیک های روزآمد تا حدی التیام بخش این زخم خواهد بود ولی باید مشکلات و معذورات آنان نیز شنیده شود.
برخی از ناامنی ها قابل انکار نیست و کالبد شفافی آن ما را تا اعماق جامعه خواهد برد. در دهه بیست میلادی رکود اقتصادی در آمریکا گانگستریسم را در شکل مافیائی و جنایتکارانه در کف خیابانهای شهرها و حوزه های اقتصاد و حتی سیاست مسلط ساخت. فقر و بیکاری، مهاجرت پذیری شهر بندرعباس، تاخیر در ازدواج جوانان، بخل و خست در عدم استفاده از انسانهای با تجربه، تنشهای سیاسی و دهها مسئله و موضوع که بعضی از آنها را نمی شود مکتوب کرد و همچنین عدم ابتکار و کهنه بودن اندیشه و ابزار و امثال آن به ناامنی و احساس عدم آن دامن خواهد زد. خداوند در سوره قریش به دو مولفه امنیت اقتصادی و آرامش عمومی در میان اعراب اشاره می کند (الذی اطعمهم من جوع و امنهم من خوف) خداوند آنان را از گرسنگی سیر ساخت و از ترس و خطر ایمن ساخت. مرحومه پروین اعتصامی، شعری تحت عنوان (مست و محتسب) دارد که یک بار دیگر از سر تامل و دقت می بایست تمامی آن خوانده شود.
محتسب مستی به ره دید و گریبانش گرفت
مست گفت ای دوست این پیراهن است، افسار نیست.
.....