گربه عابد عبید

عصر عبید "عصر دروغ واجب" و عصر "دروغ مصلحت آمیز" است. دو قرن قبل از وی غزالی در نوشته های خود از جمله کیمیای سعادت به شرح ارزش منفی و مطلق دروغ در نظام اخلاقی و ارزشی اسلام پرداخته و فتوی به حرمت آن داده بود. اما عصر او زمان صدر اسلام نبود که روابط بر اساس برادری دینی و غلبه ضابطه ها بر رابطه ها و ترجیح ضوابط عمومی برروابط خصوصی سامان پذیرفته باشد.عصر"روابط استبدادی " بودکه راستی وصداقت حرابه ائ در دست ستمگر بر علیه مظلومان بینوا بود. لذا در کتاب کیمیای سعادت خود دروغ بر اساس مصلحت را جائز می شمارد، حتی آنرا واجب دانسته و معیار اینگونه دروغ را دفع شروجلب  خیر می داند. البته چنین معیاری عملا مرز دروغ و راست را از میان بر می دارد.
در زمان عبید زاکانی که بنا بر پژوهش عباس اقبال وی <عبید>مدتی نیز در کسوت وزارت بوده است، چنین فضایی حاکم بوده است و اگر تئوری دکتر همایون کاتو زیان در کتابی راجع به خلقیات ما ایرانیان را مد نظر قرار دهیم تاریخ عمومی ایران یکسره تاریخ استبداد فردی بوده است. عبید که منتقد اجتماعی است با نوشتن کتاب" اخلاق الاشراف" با طنز سیاه و تلخی از نابودی ارزشهای اخلاقی سخن می گوید. یازده فضیلت از جمله صدق و راستگوئی که منسوخ شده  و در مقابل و تضاد با آنها ارزشهای جدید حاکم شده است. عبید با تفصیل بیشتری در داستان" موش و گربه "بار  دیگر از مسخ ارزشها سخن می گوید. "گربه عابد"عبید اینبار منافقانه با نقاب زهد وتظاهربه دین موشها را شکار می کند. عبید در اخلاق الاشراف می گوید: و کدام حجت  روشن تر از این که اگر صادق القولی صد گواهی راست ادا کند از او منت ندارند بلکه به جان برنجند و در تکذیب او تاویلات انگیزند، اما اگر از بی دیانتی گواهی به دروغ طلبند ده نوع رشوت بدو دهند و به انواع رعایت کنند تا آن گواهی بدهد چنان که امروز در بلاد اسلام چندین هزار آدمی را از قضات و مشایخ و فقها و عدول و اتباع ایشان را مایه معاش از این وجه است و می گویند
دروغی که حالی دلت خوش کند
به از راستی کت مشوش کند <محجوب ـ کلیات عبید ص 254 >
آیا در عصر دهکده جهانی و انفجار اطلاعات،< دروغ مصلحت آمیز، به از راست فتنه انگیز> می تواند به حیات خود ادامه دهد؟ آیا نقابهای جدید و تفسیر و تاویلهای نو آنرا بازسازی خواهد کرد؟ آیا ارزشهای اخلاقی و انسانی مغلوب بزرگ خواهد بود؟ می توان با لسان عبید خطاب به مروجین نفاق و دروغ گفت: گر تو را در بهشت باشد جای.                           دیگران دوزخ اختیارکنند.نام کتاب کاتوزیان ُایران وایرانیان :تاریخ باستان ُمیانه وامروزایران ترجمه حسین شهیدی است.